Strefa Czystego Transportu w Warszawie

Strefa Czystego Transportu to obszar, który jest dedykowany wyłącznie pojazdom spełniającym określone normy emisji spalin. Taki model jest od wielu lat powszechnie stosowany w całej Europie, mając na celu poprawę jakości powietrza w obszarach miejskich i troskę o zdrowie mieszkańców. W przyszłym roku taka strefa zacznie funkcjonować także w Warszawie.

Jedną z kluczowych cech stołecznej Strefy Czystego Transportu (SCT) jest elastyczność we wprowadzaniu zmian, realizowanych zgodnie z planem rozłożonym na kilka lat. Obszar SCT obejmie 37 kilometrów kwadratowych, spośród 513 km całkowitej powierzchni stolicy. Planowane jest pięć etapów wdrażania strefy, zaczynając od lipca 2024 r., a następnie stopniowo podnosząc wymagania dotyczące norm emisji spalin co dwa lata.

W kontekście SCT istnieją konkretne wymogi, które muszą być spełnione przez pojazdy wjeżdżające na wyznaczony obszar. Obejmują one normy emisji spalin (normy emisji Euro), związane z datą produkcji pojazdu. Oczywiście w strefie będą mogły poruszać się różne rodzaje pojazdów, niezależnie od rodzaju napędu, o ile spełniają ustalone normy.

Zgodnie z przyjętym planem (7 grudnia 2023 r. przez Radę Miasta st. Warszawy) Strefa Czystego Transportu obejmie obszar całości Śródmieścia oraz fragmenty dzielnic centralnych miasta. Jej granice zostaną wytyczone następująco: aleją Prymasa Tysiąclecia – od Alej Jerozolimskich do połączenia z linią kolejową nr 20 w rejonie ul. Czorsztyńskiej; liniami kolejowymi nr 20, 501, 9 i 7; ulicą Wiatraczną; aleją Stanów Zjednoczonych; Mostem Łazienkowskim; aleją Armii Ludowej; ulicą Wawelską; ulicą Kopińską od ul. Wawelskiej do ulicy ppłk. M. Sokołowskiego „Grzymały”; ulicą ppłk. M. Sokołowskiego „Grzymały”; Alejami Jerozolimskimi od ul. ppłk. M. Sokołowskiego „Grzymały” do alei Prymasa Tysiąclecia. Całkowita powierzchnia SCT wyniesie 37 km kw., co stanowi 7 procent całkowitej powierzchni miasta (pierwotna i znacznie ambitniejsza wersja strefy obejmował 20 proc. powierzchni metropolii). Ulice stanowiące granice SCT znajdą się poza obszarem przeznaczonym dla czystego transportu.

Etapy SCT w Warszawie

1. ETAP (lipiec 2024 r.) – wymogi dla pojazdów:

Pojazdy benzynowe (w tym zasilane LPG) będą musiały spełniać normę Euro lub być wyprodukowany nie wcześniej niż w 1997 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia strefy – 27 lat). W przypadku pojazdów z silnikiem Diesla, wymagana będzie norma Euro 4 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż 2006 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia strefy – 18 lat).

2. ETAP (2026 r.) – wymogi dla pojazdów:

Kolejny krok to zaostrzenie norm emisji. Pojazdy benzynowe (w tym zasilane LPG) będą musiały spełniać normę Euro 3 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż 2001 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 25 lat). W przypadku pojazdów z silnikami Diesla, wymagana będzie norma Euro 5 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż 2010 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 16 lat).

3 ETAP (2028 r.) – wymogi dla pojazdów:

Kolejne podwyższenie wymagań obejmie pojazdy benzynowe (w tym zasilane LPG) normą Euro 4 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż 2006 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 22 lat), a także pojazdy z silnikiem Diesla z normą Euro 6 lub produkcją nie wcześniej niż 2015 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 13 lat).

4 ETAP (2030 r.) – wymogi dla pojazdów:

W 2030 r. normy zostaną jeszcze bardziej zaostrzone. Pojazdy benzynowe (w tym zasilane LPG) będą musiały spełniać normę Euro 5 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż 2010 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 20 lat), natomiast pojazdy z silnikami Diesla z normą Euro 6dT lub produkcją nie wcześniej niż 2019 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 11 lat).

5 ETAP (2032 r.) – wymogi dla pojazdów:

Ostateczny etap wprowadzenia SCT przewiduje, że pojazdy benzynowe (w tym zasilane LPG) muszą spełniać normę Euro 6 lub być wyprodukowany nie wcześniej niż 2015 r., (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 17 lat), a pojazdy z silnikiem Diesla z normą Euro 6d lub pochodzić z produkcji nie wcześniej niż 2021 r. (maksymalny wiek pojazdu w roku wdrożenia – 11 lat).

Kogo zakaz nie dotyczy?

Zgodnie z grudniową decyzją Radnych, do końca 2027 roku zwolnieni z zasad obowiązujących w strefie będą nie tylko mieszkańcy obszaru, ale wszyscy płacący podatki i zameldowani w stolicy. Wymogi SCT będą dotyczyć ich dopiero od stycznia 2028 roku, a wtedy nie będą mogli poruszać się pojazdami z silnikiem Diesla starszymi niż 13 lat i pojazdami benzynowymi starszymi niż 22 lata. W przypadku firm będą brane pod uwagę podatek CIT i siedziba przedsiębiorstwa. Pozostałe osoby od lipca 2024 roku nie będą mogły poruszać się pojazdami z silnikiem Diesla starszymi niż 18 lat i pojazdami benzynowymi starszymi niż 27 lat.

Dodatkowy wyjątek zostanie wprowadzony dla seniorów (osób, które do końca 2023 roku ukończą 70 lat), pod warunkiem, że byli już właścicielami swoich pojazdów przed przyjęciem uchwały o SCT - osoby powyżej 70-tego roku życia, spełniające określone warunki, będą zwolnione bezterminowo z zasad obowiązujących w ramach strefy. Należy także podkreślić, że zasady SCT nie obejmą również posiadaczy pojazdów zabytkowych.

Dodatkowe wyłącznie z wymogów wjazdu przewidziano dla określonych kategorii pojazdów:

1. Wyjątki ustawowe, takie jak pojazdy służbowe (np. pogotowie, policja, straż pożarna, straż graniczna), pojazdy przewożące osoby z niepełnosprawnością oraz inne specjalne przypadki (np. autobus szkolny z wycieczką).

2. Wyjątki gminne, które obejmują pojazdy zabytkowe i historyczne, spełniające kryteria stosowane przez ubezpieczycieli oraz specjalne pojazdy, takie jak pomoc drogowa czy karawan pogrzebowy.

3. Wyjątki gminne okazjonalne, np. sytuacje losowe, takie jak konieczność dojazdu do szpitala, lekarza lub miejsca zdawania matury (przepustka do wykorzystania przez 4 dni w roku).

Zalety SCT w Warszawie

Skłonienie posiadaczy pojazdów, które generują największe zanieczyszczenia powietrza, do zrezygnowania z wjazdu na obszar Strefy Czystego Transportu mogłoby znacząco zmniejszyć emisję niepożądanych substancji. Z analiz Najwyższej Izby Kontroli z 2014 roku wynika, że ruch samochodowy odpowiada za 63% emisji pyłów PM10 w Warszawie. Te cząsteczki o średnicy poniżej 10 mikrometrów, których wdychanie może prowadzić do różnych dolegliwości, takich jak kaszel, trudności z oddychaniem a nawet choroby, stanowią istotne zagrożenie dla zdrowia. Dodatkowo, raport NIK z 2018 roku wskazuje, że aż 75% tlenków azotu (NOx) w Warszawie pochodzi z zanieczyszczeń transportowych. W opracowaniu Międzynarodowej Rady ds. Czystego Transportu (ICCT) z lutego 2023 roku pt. „Warszawska strefa czystego transportu: potencjalne korzyści dla jakości powietrza i zmiany dla kierowców” eksperci oszacowali (bazując na rzeczywistych emisjach spalin), że w pierwszym etapie warszawska SCT dotknęłaby jedynie 2% samochodów osobowych. Pomimo tego, wprowadzenie strefy spowodowałoby obniżenie emisji tlenków azotu (NOx) o 11% i pyłów (PM) o 23%.

Wymiana pojazdów o najwyższej emisji (na bardziej ekologiczne) w Strefie Czystego Transportu mogłaby efektywnie zredukować emisję zanieczyszczeń spowodowaną przez transport drogowy. Warszawski Ratusz przywołuje przykład Berlina, gdzie wprowadzenie drugiego etapu Umweltzone (odpowiednik polskich SCT) doprowadziło, według szacunków władz miasta, do spadku emisji cząstek stałych o 50% i tlenków azotu o około 20% w 2010 roku. Zgodnie z analizą ICCT opublikowaną w listopadzie 2023 roku w raporcie TRUE Initiative, wprowadzenie warszawskiej Strefy Czystego Transportu przyczyniłoby się do redukcji połowy emisji pyłów zawieszonych (PM) do 2025 roku i tlenków azotu (NOx) do 2027 roku, co byłoby osiągnięte 6 do 9 lat wcześniej niż w scenariuszu bazowym zakładającym brak strefy.

Ponadto, z wyników analizy emisji pojazdów na ulicach Warszawy, przeprowadzonej jesienią 2020 roku przez zespół naukowców z ICCT wynika, że głównym źródłem zanieczyszczeń są starsze samochody, zwłaszcza te napędzane silnikami Diesla. Badania obejmujące blisko 150 tysięcy pojazdów wykazały, że auta wyprodukowane przed rokiem 2006, mimo stanowienia jedynie 17 procent całej floty, generowały aż 37 procent emisji tlenków azotu (NOx) i 52 procent emisji pyłów (PM).

W trosce o życie i zdrowie mieszkanek i mieszkańców, stołeczny ratusz argumentuje wprowadzenie strefy podpierając się także przykładami z Anglii, Belgii, Francji czy Hiszpanii. Zdaniem prezydenta Warszawy wprowadzenie LEZ (z ang. Low Emission Zone) w Londynie sprawiło, że stężenie tlenków azotu w powietrzu spadło aż o 46 proc., co przełożyło się też na radykalny spadek liczby dzieci trafiających do szpitali z astmą. W Brukseli stężenia spadły o 25 proc., w Paryżu – o 23 proc. Także w Barcelonie, która – tak jak Warszawa – przewidziała w pierwszym etapie szereg ulg i wyjątków ułatwiających mieszkańcom dostosowanie się do nowej rzeczywistości, spadek stężenia tych szkodliwych substancji wyniósł 11 proc. Tylko w pierwszym roku!

Monitoring

Z danych stołecznego ratusza wynika, że wjazd do Strefy Czystego Transportu dla ok. 95 procent pojazdów będzie weryfikowany poprzez dostęp do Centralnej Ewidencji Pojazdów. W tym przypadku nie będą potrzebne żadne naklejki na szybę pojazdu (obecność specjalnej nalepki będzie obowiązkowa w przypadku starszych pojazdów oraz pojazdów należących do seniorów).

Władze Warszawy planują zastosowanie zróżnicowanego systemu kontroli na obszarze SCT, obejmującego patrole kontrolujące pojazdy zarówno w ruchu wewnątrz strefy, jak i na jej wlotach. Dodatkowo, przewiduje się utrzymanie istniejącego systemu kamer na wjeździe do strefy (system może być rozbudowany). Za nieprzestrzeganie zakazu wjazdu do Strefy Czystego Transportu w stolicy, grozić będzie kara grzywny do 500 złotych.

SCT to zdrowsze powietrze

Wprowadzenie SCT w Warszawie przyniesie liczne korzyści dla jakości powietrza, a harmonogram wprowadzania etapów pozwoli uniknąć zakupu pojazdów o niższych normach emisji przed ich naturalnym cyklem wymiany.

Ewentualne zmiany w planie strefy będą wynikiem monitorowania i oceny skutków wprowadzanych etapów. Władze Warszawy zapewnią system wsparcia finansowego dla osób i firm dostosowujących się do nowych wymogów, a także zainwestują w rozwój infrastruktury transportu publicznego.

Warszawska Strefa Czystego Transportu stanowi znaczący krok w kierunku zrównoważonego rozwoju miasta, mającego pozytywny wpływ na zdrowie mieszkańców i środowisko naturalne. Długofalowe korzyści obejmują nie tylko poprawę jakości powietrza, ale także zredukowanie zależności od pojazdów z tradycyjnymi silnikami spalinowymi, co sprzyja rozwojowi nowoczesnych i ekologicznych środków transportu. Strefa Czystego Transportu to nie tylko środek zaradczy, ale i wizja przyszłościowego, zrównoważonego miasta.